Adil enerji dönüşümünün ön koşulu: İnsan haklarına uyum
Business & Human Rights Resource Centre tarafından yayımlanan “Renewable Energy and Human Rights Benchmark 2025” raporu, rüzgâr ve güneş enerjisi sektöründe faaliyet gösteren 35 büyük şirketin insan haklarına yönelik politikalarını mercek altına aldı. Rapora göre, şirketler temel insan hakları uygulamalarında ilerleme kaydetse de, yerli halkların hakları, arazi kullanımı, maden tedarik zinciri ve insan hakları savunucularının korunması gibi alanlarda ciddi eksiklikler sürüyor.
Raporda, incelenen 27 şirketin yüzde 67’sinin önceki kıyaslamaya kıyasla puanlarını koruduğu veya yükselttiği belirtiliyor. Avrupa merkezli enerji şirketleri Ørsted, Iberdrola ve Enel Green Power, insan haklarına uyumlu politikalarıyla öne çıkarken; güneş paneli üreticilerinin çoğunun tedarik zincirinde şeffaflık sağlamadığı, özellikle Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki zorla çalıştırma riskine karşı adım atmakta yetersiz kaldığı vurgulanıyor.
Vestas, insan hakları uygulamalarında en dikkat çeken rüzgâr türbini üreticisi olarak öne çıkarken; petrol ve gaz şirketlerinin düşük karbon yatırımlarındaki performansı zayıf bulundu. Özellikle TotalEnergies, Shell ve Lightsource bp, emisyon hedefleri ve yatırım stratejileri açısından yenilenebilir enerjiye geçişte geride kaldı.
Kritik alanlar: Yerli halklar, madenler ve insan hakları savunucuları
Raporda dört kritik başlık derinlemesine incelendi:
Sorumlu maden tedariki: Şirketlerin büyük çoğunluğu OECD’nin sorumlu maden tedariki yönergelerine tam uyum göstermiyor. 2024’te yalnızca maden kaynaklı 156 insan hakları ihlali kaydedildi.
Yerli halkların hakları: Rüzgâr ve güneş projelerinin geniş arazi ihtiyacı yerli topluluklarla gerilim yaratıyor. Sadece iki şirket (EDF Renewables ve Ørsted), BM Yerli Halklar Hakları Bildirgesi ile uyumlu taahhütler sundu.
Paylaşılan refah: Toplumla ortaklık ve yarar paylaşımı konularında bazı şirketler ilerleme kaydetti. Iberdrola’nın yerel topluluklarla karar alma süreçlerini güçlendirmesi örnek gösteriliyor.
İnsan hakları savunucuları: Sekiz şirket (Vestas, Ørsted, Brookfield Renewables, EDF Renewables, Lightsource bp, RWE, Shell ve First Solar), insan hakları savunucularına yönelik saldırılara sıfır tolerans politikası benimsedi.
Rapor, yenilenebilir enerji sektörünün iklim krizine çözüm üretirken aynı zamanda daha adil bir ekonomik düzen inşa etme potansiyeline sahip olduğunu ortaya koyuyor. Ancak bunun için şirketlerin yalnızca teknoloji ve yatırım odaklı değil, aynı zamanda insan haklarına dayalı politikaları merkezine alan bir yaklaşım geliştirmesi gerektiği vurgulanıyor.
Business & Human Rights Resource Centre, şirketlere “hızlı ve adil bir enerji dönüşümü” için insan haklarını gözeten iş modellerini benimsemeleri çağrısında bulunuyor.